Przejdź do treści 
Ałła Rycek
ISO 37003:2025 – Nowy standard zarządzania ryzykiem nadużyć
W erze rosnącej złożoności technologicznej i globalizacji gospodarczej, organizacje na całym świecie borykają się z coraz bardziej wyrafinowanymi formami oszustw. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) odpowiedziała na te wyzwania, publikując w maju 2025 roku standard ISO 37003:2025 „Systemy zarządzania kontrolą nadużyć – Wytyczne dla organizacji zarządzających ryzykiem nadużyć”1. Ten przełomowy dokument oferuje kompleksowe podejście do budowy odporności organizacyjnej przeciwko wewnętrznym i zewnętrznym zagrożeniom fraudulentnym (oszukańczym). To kolejna norma komitetu ISO/TC 309 Governance of organizations, który jest twórcą normy antykorupcyjnej – ISO 37001, czy też compliance – ISO 37301. Zawsze powtarzaliśmy, że tylko połaczone podejście – antykorupcja, ryzyka nadużyć i AML może skutecznie chronić organizacje przed tym społecznym „rakiem”.
Czym jest ISO 37003 i dlaczego powstał?
ISO 37003:2025 to pierwszy międzynarodowy standard poświęcony wyłącznie systemom kontroli nadużyć (FCMS – Fraud Control Management Systems)1. Standard definiuje nadużycie jako „umyślny nieuczcwy czyn powodujący rzeczywistą lub potencjalną korzyść lub stratę, który tworzy szkodę społeczną lub ekonomiczną”1. Obejmuje to zarówno tradycyjne formy oszustw, jak i nowoczesne cyberprzestępstwa wykorzystujące sztuczną inteligencję czy kryptowaluty.
Kontekst powstania standardu jest jasny: globalne straty z tytułu oszustw szacuje się na 450 miliardów dolarów rocznie, a rosnąca digitalizacja i powszechność płatności elektronicznych stwarzają nowe możliwości dla przestępców23. Organizacje potrzebowały strukturalnego podejścia do zarządzania tym ryzykiem, wykraczającego poza doraźne reakcje na incydenty.
Kluczowe korzyści wdrożenia standardu
Redukcja strat finansowych i reputacyjnych
Organizacje stosujące systemy kontroli nadużyć odnotowują średnio 30-40% redukcję strat finansowych oraz dwukrotnie szybsze wykrywanie incydentów2. Standard pomaga zminimalizować nie tylko bezpośrednie straty, ale także koszty związane z zarządzaniem kryzysem, odbudową reputacji i postępowaniami prawnymi.
Proaktywne zarządzanie ryzykiem
W przeciwieństwie do reaktywnego „gaszenia pożarów”, ISO 37003 promuje proaktywne podejście oparte na systematycznej ocenie ryzyka i budowie mechanizmów prewencyjnych4. Pozwala to organizacjom przewidywać zagrożenia i przygotowywać się na nie, zanim wyrządzą szkody.
Integracja z innymi systemami zarządzania
Standard wykorzystuje strukturę wysokiego poziomu ISO (HLS), co umożliwia łatwą integrację z innymi systemami zarządzania, takimi jak ISO 27001 (bezpieczeństwo informacji) czy ISO 37001 (przeciwdziałanie korupcji)1. Ta synergiczna integracja zwiększa efektywność całego systemu zarządzania organizacją.
Budowa kultury uczciwości
Standard wykracza poza techniczne aspekty kontroli, koncentrując się na budowie kultury organizacyjnej opartej na uczciwości, przejrzystości i odpowiedzialności5. To długoterminowa inwestycja w reputację i stabilność organizacji.
Kluczowe elementy systemu kontroli nadużyć
Cztery filary operacyjne
ISO 37003 opiera się na czterech fundamentalnych filarach: podstawy kontroli nadużyć, zapobieganie, wykrywanie i reagowanie. Każdy z tych elementów zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące implementacji i utrzymania skutecznych mechanizmów kontrolnych.
Pressure testing – innowacyjne podejście do testowania
Jednym z najbardziej nowatorskich elementów standardu jest koncepcja „pressure testing” (testowanie obciążeniowe)1. Polega ona na celowym wprowadzeniu fałszywych transakcji lub dokumentów do systemu w celu sprawdzenia, czy mechanizmy kontrolne działają prawidłowo. Na przykład, organizacja może wprowadzić fikcyjną fakturę, aby sprawdzić, czy system wykryje i zablokuje podejrzaną płatność. Takie testy ujawniają słabe punkty, których tradycyjne audyty dokumentacyjne nie wychwycą.
Zintegrowane zarządzanie ryzykiem
Standard wymaga ścisłej współpracy między funkcją kontroli nadużyć a innymi obszarami zarządzania ryzykiem organizacji1. Specjaliści od bezpieczeństwa informacji (ISMS) muszą współpracować z zespołami kontroli nadużyć, tworząc kompleksowy system ochrony. Ta integracja zapewnia, że różne typy ryzyka są rozpatrywane holistycznie, a nie w izolowanych silosach.
Sztuczna inteligencja jako narzędzie wspomagające
ISO 37003 uznaje rosnącą rolę sztucznej inteligencji w wykrywaniu nadużyć, ale podkreśla, że AI powinna uzupełniać, a nie zastępować ludzkie osądy1. Standard zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące wdrażania systemów AI, w tym konieczność walidacji wyników przez ekspertów i ochrony przed stronniczością algorytmów. Organizacje muszą również przestrzegać przepisów dotyczących ochrony danych przy wykorzystywaniu AI do analizy transakcji.
Zarządzanie dowodem cyfrowym
W erze cyfrowej, szybkie zabezpieczenie dowodów elektronicznych jest kluczowe dla skutecznego dochodzenia1. Standard wprowadza koncepcję „Digital Evidence First Response” – procedury natychmiastowego reagowania na incydenty w celu zabezpieczenia śladów cyfrowych. Obejmuje to zamrożenie kont e-mail, kopii zapasowych i logów systemowych, zanim zostaną one usunięte lub zmodyfikowane przez sprawców.
Ochrona sygnalistów i kanały zgłaszania
Skuteczne systemy kontroli nadużyć wymagają kultury, w której pracownicy czują się bezpiecznie zgłaszając podejrzenia1. Standard wymaga utworzenia wielu kanałów zgłaszania (wewnętrznych i zewnętrznych), w tym możliwości anonimowego raportowania. Organizacje muszą również zapewnić ochronę sygnalistów przed działaniami odwetowymi i aktywnie promować korzystanie z tych mechanizmów.
Zarządzanie partnerami biznesowymi
Ponad 63% oszustw korporacyjnych angażuje podwykonawców lub innych partnerów zewnętrznych2. Standard wymaga od organizacji przeprowadzania należytej staranności (due diligence) wobec partnerów biznesowych oraz okresowego przeglądu tych relacji. Obejmuje to sprawdzanie rejestrów firmowych, weryfikację danych dyrektorów, kontrolę zgodności z listami sankcyjnymi oraz włączenie klauzul antyfraudowych do umów.
Ciągłe doskonalenie i uczenie się
ISO 37003 kładzie duży nacisk na ciągłe doskonalenie systemu w oparciu o analizę incydentów i zmian w środowisku operacyjnym1. Organizacje muszą prowadzić rejestr zdarzeń fraudulentnych, analizować trendy i wzorce oraz regularnie aktualizować swoje procedury. Ten cykl uczenia się zapewnia, że system kontroli ewoluuje wraz z nowymi zagrożeniami.
Praktyczne aspekty implementacji
Dostosowanie do wielkości organizacji
Standard przyjmuje podejście proporcjonalne, pozwalając organizacjom dostosować mechanizmy kontroli do swojej wielkości, złożoności i poziomu narażenia na ryzyko2. Mała firma może skupić się na podstawowych kontrolach i szkoleniach świadomościowych, podczas gdy duża korporacja może potrzebować zaawansowanych systemów analitycznych i wyspecjalizowanych zespołów.
Integracja z istniejącymi systemami
Organizacje, które już posiadają systemy zarządzania jakością (ISO 9001), bezpieczeństwa informacji (ISO 27001) czy przeciwdziałania korupcji (ISO 37001), mogą łatwiej wdrożyć ISO 37003 dzięki wspólnej strukturze wysokiego poziomu3. Wiele procesów, takich jak zarządzanie ryzykiem czy szkolenia pracowników, można rozszerzyć o aspekty kontroli nadużyć.
Wyzwania kulturowe i organizacyjne
Najważniejszym wyzwaniem implementacji nie są techniczne aspekty systemu, ale zmiana kultury organizacyjnej. Standard wymaga zaangażowania na najwyższym poziomie kierowniczym oraz budowy atmosfery zaufania, w której pracownicy czują się komfortowo zgłaszając podejrzenia. Wymaga to czasu, konsekwentnego komunikowania wartości i przykładu ze strony liderów.
Podsumowanie: Inwestycja w przyszłość organizacji
ISO 37003:2025 to znacznie więcej niż kolejny standard kontrolny – to kompleksowy przewodnik budowy odporności organizacyjnej w świecie, gdzie oszustwa stały się globalnym przemysłem. Standard oferuje nie tylko narzędzia do walki z nadużyciami, ale także framework do budowy kultury uczciwości i transparentności.
Kluczową wartością standardu jest jego holistyczne podejście, łączące twarde mechanizmy kontrolne z miękkimi aspektami kultury organizacyjnej. Pressure testing, zarządzanie dowodem cyfrowym, wykorzystanie AI czy ochrona sygnalistów to elementy, które razem tworzą wielowarstwowy system ochrony.
Dla organizacji rozważających implementację, standard oferuje jasną ścieżkę rozwoju – od podstawowej oceny ryzyka, poprzez budowę mechanizmów prewencyjnych i detektywnych, aż po procedury reagowania i odzyskiwania strat. To inwestycja, która nie tylko chroni przed stratami finansowymi, ale buduje długoterminową przewagę konkurencyjną opartą na zaufaniu interesariuszy.
W erze, gdy pojedynczy incydent fraudulentny może zniszczyć reputację budowaną przez lata, ISO 37003 staje się nie luksusem, ale koniecznością strategiczną dla organizacji dążących do zrównoważonego rozwoju i długoterminowego sukcesu.
Zapraszamy do współpracy
Zespół Centre of Excellence & QSCert
Bibliografia:
- https://www.managementsolutions.com/en/publications-and-events/regulatory-notes/technical-notes-on-regulations/iso-37003-fraud-control-management-systems
- https://www.bobsguide.com/bsis-iso-37003-against-evolving-fraud-threats/
- https://www.speeki.com/en-US/blog/the-compelling-case-for-an-iso-37003based-fraud-management-system-protecting-your-bottom-line-and-building-trust
- https://blog.getsilt.com/en/iso-37003-2/
- https://www.iso.org/standard/84458.html