ISO/IEC 12792:2025 – Taksonomia Przejrzystości Systemów AI

ISO/IEC 12792:2025 wprowadza wielopoziomową strukturę dokumentacji systemów AI, która zapewnia kompleksową przejrzystość na czterech głównych poziomach. Standard definiuje semantykę elementów informacyjnych i ich znaczenie dla różnych celów interesariuszy.

Struktura Czterech Poziomów Taksonomii

Norma organizuje dokumentację AI w sposób modułowy, umożliwiając dopasowanie zakresu ujawnień do specyfiki systemu i potrzeb odbiorców. Pierwszym poziomem jest **kontekst społeczny i środowiskowy** (Clause 7), który obejmuje wpływ systemu AI na praktyki zatrudnienia, potrzeby konsumentów oraz środowisko naturalne. Na tym poziomie dokumentuje się także aspekty organizacyjne, takie jak polityki zarządzania danymi osobowymi czy programy compliance.

Drugi poziom to **taksonomia na poziomie systemu** (Clause 8), która koncentruje się na charakterystykach całego systemu AI. Obejmuje to podstawowe informacje o systemie, procesy organizacyjne (governance, zarządzanie ryzykiem, zarządzanie jakością), przewidywane zastosowania oraz ograniczenia funkcjonalne. Ten poziom dokumentuje również charakterystyki techniczne, takie jak oczekiwane formaty wejść i wyjść, metody wdrożenia oraz metryki wydajności.

Trzeci poziom stanowi **taksonomia na poziomie modelu** (Clause 9), która zagłębia się w wewnętrzne funkcjonowanie systemu. Dokumentuje wykorzystaną technologię, algorytmy przetwarzania, procedury budowy modelu, hiperparametry oraz koszty obliczeniowe. Jest to szczególnie istotne dla systemów ewolucyjnych, których zachowanie może zmieniać się bez jawnej interwencji dewelopera.

Czwarty poziom to **taksonomia na poziomie zbiorów danych** (Clause 10), która traktuje datasety jako samodzielne obiekty dokumentacji. Obejmuje pochodzenie danych, właściwości zbiorów danych, przygotowanie danych oraz kwestie społeczne, takie jak potencjalne uprzedzenia i ograniczenia.

Koncepcja Przejrzystości w Kontekście AI

Standard definiuje przejrzystość systemów AI jako właściwość umożliwiającą interesariuszom otrzymywanie istotnych informacji o systemie. Przejrzystość nie oznacza ujawniania wszystkich informacji – norma uznaje ograniczenia wynikające z ochrony własności intelektualnej, bezpieczeństwa narodowego czy prywatności danych. Zamiast tego promuje podejście kontekstowe, w którym zakres ujawnień dostosowany jest do potrzeb konkretnych grup interesariuszy i specyfiki systemu.

Modułowość i Referencyjność Dokumentacji

Jedną z kluczowych innowacji ISO/IEC 12792:2025 jest modułowa architektura dokumentacji. Ponieważ rozwój systemu AI może angażować wielu interesariuszy (dostawcy danych, deweloperzy AI, operatorzy platform), a same systemy mogą być integrowane w sposób komponentowy, standard umożliwia dokumentowanie poszczególnych elementów niezależnie i odnoszenie się do istniejącej dokumentacji.

Na przykład, organizacja udostępniająca model ogólnego przeznaczenia jako zasób open-source może udokumentować go zgodnie z Clause 9 i 8. Inna organizacja, która integruje ten model jako komponent większego systemu AI, może następnie stworzyć nową dokumentację obejmującą własne zastosowania według Clause 8, referencję do dokumentacji modelu bazowego oraz dokumentację własnych modeli niestandardowych.