Przejdź do treści 
Nawigacja po przyszłości AI: Przewodnik po nowej normie ISO/IEC 42005 dotyczącej oceny wpływu systemów AI
W miarę jak sztuczna inteligencja (AI) staje się głęboko zakorzeniona w naszej codziennej działalności i funkcjach społecznych, zapotrzebowanie na odpowiedzialną, przejrzystą i bezpieczną technologię nigdy nie było większe. W odpowiedzi Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) i Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) opublikowały normę ISO/IEC 42005:2025, nowy standard poświęcony ocenie wpływu systemów AI. Ramy te zapewniają ustrukturyzowaną metodologię dla organizacji każdej wielkości do systematycznej oceny potencjalnego wpływu ich systemów AI na jednostki, grupy i całe społeczeństwo, budując zaufanie i wspierając zgodność z powstającymi regulacjami, takimi jak Akt o AI Unii Europejskiej
Zrozumienie struktury i kluczowych wymagań normy ISO/IEC 42005
Norma ISO/IEC 42005 prowadzi organizacje przez dwa fundamentalne obszary: proces przeprowadzania oceny oraz szczegółową dokumentację jej wyników . Istotą normy jest wyjście poza postrzeganie AI jako jedynie narzędzia technicznego i uwzględnienie jej pełnego kontekstu społecznego. Kluczowe wymagania obejmują ustrukturyzowany proces przeprowadzania ocen w całym cyklu życia systemu AI – od projektowania i rozwoju po wdrożenie i ostateczne wycofanie z użytku. Wiąże się to z określeniem zakresu oceny, przydzieleniem obowiązków wielodyscyplinarnemu zespołowi oraz ustaleniem progów w celu identyfikacji wrażliwych lub ograniczonych zastosowań, które mogą wymagać dalszej analizy lub eskalacji. Równie kluczowa jest dokumentacja oceny. Organizacje muszą opisać cel systemu AI, jego zamierzone zastosowania oraz wszelkie racjonalnie przewidywalne niewłaściwe użycia. Dokumentacja ta powinna również zawierać szczegółowe informacje na temat danych wykorzystywanych do uczenia i działania, w tym ich jakości i pochodzenia, a także szczegóły dotyczące algorytmów i modeli. Kluczowym krokiem jest zidentyfikowanie wszystkich zainteresowanych stron, na które system może mieć wpływ, oraz analiza potencjalnych korzyści i szkód w różnych wymiarach, takich jak sprawiedliwość, prywatność, odpowiedzialność i bezpieczeństwo. Na koniec ocena musi przedstawiać konkretne środki w celu łagodzenia szkód i wzmacniania korzyści.
Wdrażanie normy ISO/IEC 42005 w Twojej organizacji
Przyjęcie normy ISO/IEC 42005 powinno być procesem zintegrowanym i cyklicznym, a nie jednorazowym działaniem w celu zapewnienia zgodności. Norma promuje podejście oparte na cyklu życia, co oznacza, że ocena musi być weryfikowana za każdym razem, gdy system AI, jego dane lub kontekst operacyjny ulegają znaczącym zmianom. Praktyczne wdrożenie może rozpocząć się od procesu wstępnej selekcji (triaging), aby określić, które systemy AI wymagają pełnej oceny wpływu, często priorytetowo traktując te uznane za „wysokiego ryzyka” lub mające największy potencjalny wpływ. Sama ocena powinna być przeprowadzana przez zespół międzyfunkcjonalny, skupiający ekspertów z dziedziny inżynierii, prawa, etyki i innych odpowiednich obszarów, aby zapewnić holistyczne spojrzenie. Kluczową zasadą normy jest integracja. Zamiast tworzyć nową, odizolowaną procedurę, organizacje powinny dostosować ocenę wpływu systemu AI do istniejących procesów zarządzania i ryzyka, takich jak oceny skutków dla ochrony danych (PIA), przeglądy bezpieczeństwa i oceny należytej staranności w zakresie praw człowieka . Załącznik D normy zawiera szczegółowe wskazówki dotyczące koordynacji tych ocen w celu uniknięcia powielania i zwiększenia wydajności. Takie zintegrowane podejście zapewnia, że wnioski z oceny wpływu AI wpływają na strategiczne decyzje w całej organizacji.
W jaki sposób norma pomaga organizacjom identyfikować potencjalne ryzyka AI
Norma ISO/IEC 42005 pomaga organizacjom identyfikować potencjalne ryzyka związane z AI poprzez wdrożenie ustrukturyzowanej metodologii oceny wpływu, która zmusza do systematycznego i holistycznego spojrzenia na system AI i jego konsekwencje. Proces ten wykracza poza analizę czysto techniczną, koncentrując się na rzeczywistych skutkach dla ludzi i społeczeństwa.
Kluczowe sposoby, w jakie norma wspiera identyfikację ryzyka, to:
- Systematyczna analiza wpływu Norma narzuca formalny, udokumentowany proces rozważania wpływu systemu AI na jednostki, grupy i całe społeczeństwo. Wymaga zdefiniowania zakresu oceny, co zmusza organizację do przemyślenia, gdzie i jak system będzie używany oraz jakie mogą być jego granice.
- Identyfikacja wszystkich zainteresowanych stron Norma wymaga zidentyfikowania nie tylko bezpośrednich użytkowników, ale wszystkich, którzy mogą odczuć skutki działania systemu. Obejmuje to osoby wrażliwe, pracowników, podmioty danych oraz grupy społeczne, które mogą być narażone na dyskryminację1. Konsultacje z tymi grupami pozwalają na wczesne wykrycie ryzyk, które mogłyby zostać pominięte w analizie wewnętrznej.
- Analiza zamierzonych zastosowań, niezamierzonych zastosowań i możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia Standard wymaga, aby organizacje myślały nie tylko o tym, jak system ma działać, ale także jak może zostać wykorzystany w sposób nieprzewidziany przez twórców, ale możliwy do przewidzenia na podstawie ludzkich zachowań (reasonably foreseeable misuse). To pozwala zidentyfikować ryzyka związane z nadużyciami lub nieoczekiwanymi interakcjami.
- Ocena potencjalnych szkód i korzyści W sercu normy leży analiza przewidywalnych korzyści i szkód w wielu wymiarach. Organizacje muszą ocenić wpływ systemu na takie aspekty jak:
- Odpowiedzialność (accountability) i możliwość kwestionowania decyzji AI.
- Przejrzystość i zrozumiałość działania systemu (transparency).
- Sprawiedliwość, dyskryminacja i niezamierzone uprzedzenia (bias).
- Prywatność i ochrona danych osobowych.
- Bezpieczeństwo fizyczne i psychologiczne użytkowników1.
- Wpływ na środowisko1.
- Badanie danych, algorytmów i modeli Norma wymaga udokumentowania informacji o danych używanych do uczenia i działania systemu, w tym ich pochodzenia, jakości i potencjalnych uprzedzeń. Podobnie, należy przeanalizować użyte algorytmy i modele pod kątem ich podatności na błędy, takie jak nadmierne dopasowanie (overfitting) czy propagowanie niechcianych korelacji.
- Identyfikacja skutków awarii systemu Organizacja musi udokumentować potencjalne typy awarii systemu AI oraz ich konsekwencje dla zidentyfikowanych stron. Obejmuje to zarówno błędy techniczne, jak i ludzkie.
- Integracja z zarządzaniem ryzykiem Ocena wpływu przeprowadzona zgodnie z ISO/IEC 42005 stanowi bezpośredni wkład do formalnego procesu zarządzania ryzykiem, opisanego w normie ISO/IEC 23894. Zidentyfikowane szkody i negatywne skutki dla ludzi są traktowane jako ryzyka organizacyjne, które wymagają dalszej analizy i wdrożenia odpowiednich środków zaradczych.
Jak ISO/IEC 42005 współpracuje z innymi kluczowymi normami
Norma ISO/IEC 42005 nie istnieje w próżni; została zaprojektowana jako istotny element szerszego ekosystemu zarządzania AI, współpracując z innymi kluczowymi normami. Szczególnie ważna jest jej relacja z normą ISO/IEC 42001. Podczas gdy ISO/IEC 42001 zapewnia nadrzędny system zarządzania AI na poziomie organizacyjnym – definiując polityki, role i odpowiedzialność – ISO/IEC 42005 oferuje specyficzną metodologię oceny wpływu poszczególnych systemów AI. W istocie, ISO/IEC 42001 przygotowuje grunt, nakazując przeprowadzanie takich ocen, a ISO/IEC 42005 dostarcza scenariusz, jak je skutecznie wykonać. Co więcej, ocena wpływu służy jako kluczowy wkład w procesy zarządzania ryzykiem opisane w normie ISO/IEC 23894 (Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem). Identyfikując potencjalne szkody i korzyści dla jednostek i społeczeństwa, ocena ISO/IEC 42005 dostarcza niezbędnych danych dla szerszych ram zarządzania ryzykiem w organizacji do analizy i postępowania z ryzykami związanymi z AI.
ISO/IEC 42005:2025 bezpośrednio wspiera wymogi rozporządzenia AI Act dotyczące oceny i dokumentowania ryzyka wysokiego poziomu AI. Poprzez systematyczną identyfikację i minimalizację negatywnych skutków systemów AI, normę można wykorzystać do udokumentowania zgodności z art. 35–37 AI Act.
Można też powiedzieć, że ISO/IEC 42005 jest częścią ekosystemu standardów:
- ISO/IEC 42001:2023 – system zarządzania AI (AI Management System), gdzie 6.1.4 wymaga procesów oceny wpływu AI .
- ISO/IEC 23894:2023 – zarządzanie ryzykiem AI (AI Risk Management), z którym 42005 współpracuje, dostarczając dane o konkretnej ocenie systemu AI.
- ISO/IEC 38507 – nadzór i ładu korporacyjnego AI, wspierający zarządzanie strategiczne.
Integracja tych norm pozwala na stworzenie kompleksowego systemu zgodności, od strategii i zarządzania ryzykiem, po szczegółowe oceny wpływu poszczególnych rozwiązań AI. Razem te normy tworzą kompleksowe ramy dla odpowiedzialnego rozwoju i wdrażania AI.
Podsumowanie
ISO/IEC 42005:2025 to nie tylko lista kontrolna procedur, ale podstawowe ramy odpowiedzialnych innowacji w dziedzinie AI. Dzięki ustrukturyzowanej metodologii oceny wpływu systemów AI na społeczeństwo i jednostki, norma ta umożliwia organizacjom wyjście poza czysto techniczne wskaźniki i przyjęcie bardziej holistycznego, zorientowanego na człowieka podejścia do rozwoju i wdrażania. Jego płynna integracja z podstawowymi normami, takimi jak ISO/IEC 42001 i ISO/IEC 23894, tworzy solidny i kompleksowy ekosystem zarządzania, zapewniający, że oceny wpływu stanowią podstawę strategicznego zarządzania ryzykiem i polityki organizacyjnej. Ostatecznie przyjęcie normy ISO/IEC 42005 jest kluczowym krokiem dla każdej organizacji, która chce zbudować zaufanie interesariuszy, zapewnić gotowość regulacyjną i umocnić swoje zaangażowanie w rozwój etycznych, bezpiecznych i przejrzystych technologii AI na przyszłość.
Zapraszamy do współpracy
Zespół Centre of Excellence & QSCert