...

Systemowa korupcja

Wprowadzenie do ciekawych lektur

Intencją tego wpisu nie jest rozwiniecie zagadnienia ujętego w tytule w polskich warunkach. Pozostawiam to każdemu zainteresowanemu jeśli będzie chciał zgłębić lektury, które przytaczam, a które stanowiły i stanowią źródło zrozumienia tego trudnego tematu. Podejmując temat zgłębienia kwestii korupcji od strony systemów zarządzania poszedłem w kierunku zrozumienia schematów korupcyjnych, gdyż ich znajomość pozwala zrozumieć strukturę działań i miejsc powstawania, a potem takżeto,  jak pozyskiwać informacje audytowe aby identyfikować słabe strony systemu. Pomogły mi w tym lektury wielu książek oraz publikacji, o których wspominałem na swoim profilu na Linkedin. Pomogli mi w tym także moi koledzy z centrali QSCert na Słowacji, oraz z kraju w którym setki certyfikatów zostało wydanych pod naszym brandem, jako wiarygodnej trzeciej strony – o dziwo, to Peruwiańczycy. Ale to ludzie ideowi, których przyjemnie było posłuchać na spotkaniu regionów. Normę ISO 37001:2016 Anti-bribery management systems — Requirements with guidance for use, nie postrzegam jako remedium. Jej aplikowalność w Polsce jest marginalna, podobnie jak w wielu krajach europejskich, gdzie nie ma powiązania w wymaganiami prawnymi, lub aspekt społeczny ma niewielki wpływ na rządzących. A tam gdzie są to w wielu przypadkach służą jako wisiorki, jak je nazwał jeden z naszych rozmówców.

„…Ryba psuje się od głowy..” –  jak mówi przysłowie ludowe i jest to główny motyw dwóch książek przedstawianych poniżej, które podejmują temat układu – wysokorozwiniętej struktury systemowej korupcji. Odkąd wsparłem w tym zakresie naszego Compliance Officera, aby móc jako jednostka certyfikacyjna realizować także duże audyty certyfikacyjne, tak w opracowaniach polskich ekspertów – fundacji i trenerów nigdy nie znaleźliśmy tego zagadnienia, jak i podczas konferencji organizowanych przez PB, czy Rz, w których uczestniczyliśmy, i których już nie polecamy w przedmiocie artykułu. Po tych doświadczeniach przyszły nam na myśl takie dwie refleksje z nimi związane:

  • Korupcja jest wszędzie tam gdzie tych mądrych głów- ekspertów nie ma. …
  • A druga to wspomnienie p. I.Hakamady, która kiedyś próbowała z tym typem korupcji walczyć bezskutecznie – „…Korupcja jest jak powietrze. Czy wyobrażasz sobie życia bez powietrza…” …

Każdy niech sobie sam dopowie dlaczego. Dopóki nie uporamy się z tymi rzeczami nie zbudujemy społeczeństwa obywatelskiego. Nawet system ochrony sygnalistów zgłaszających nieprawidłowości nie będzie wystarczającą bronią w tym zakresie – „…Biedny będzie ten sygnalista, który zadrze z układem…”, to kolejna myśl ze wspomnianej rozmowy.

Elite Networks ISO 37001

Elite Networks

Pierwsza z książek to „Elite Networks” autorstwa Vuka Vukovića, o której pisałem na swoim profilu kilka miesięcy temu. To fascynująca i dogłębna analiza mechanizmów władzy polityczno-ekonomicznej oraz ich wpływu na globalną nierówność dochodów i bogactwa. Autor, z wykształcenia ekonomista polityczny, przedstawia unikalną koncepcję „sieci elitarnych” – nieformalnych relacji między politykami a liderami korporacji, które przyczyniają się do koncentracji bogactwa i władzy w rękach nielicznych.

Dlaczego książka jest warta przeczytania. Oto  kilku powodów:

  1. Nowatorskie podejście do tematu nierówności – Vuković wprowadza świeże spojrzenie na problem nierówności, sugerując, że to właśnie nieformalne powiązania między elitami politycznymi a gospodarczymi są głównym czynnikiem napędzającym rosnącą przepaść dochodową. Oferuje przekonujące dowody na to, że te relacje istnieją w niemal wszystkich społeczeństwach, niezależnie od systemu politycznego czy stopnia rozwoju gospodarczego.
  2. Interdyscyplinarne podejście – Vuković łączy elementy historii, teorii ekonomii oraz socjologii, aby wyjaśnić, w jaki sposób sieci elit wpływają na struktury władzy i dystrybucję bogactwa. Dzięki temu książka oferuje szeroki kontekst, który pomaga zrozumieć złożoność współczesnych problemów gospodarczych i politycznych.
  3. Konkretny plan zmian – Oprócz dogłębnej analizy problemu, książka przedstawia również propozycje reform, które mogłyby ograniczyć wpływ sieci elitarnych i wprowadzić bardziej sprawiedliwą dystrybucję dochodów. Autor podkreśla potrzebę decentralizacji władzy politycznej i większej przejrzystości działań rządów, aby przeciwdziałać rosnącej nierówności.
  4. Solidna baza empiryczna – Vuković opiera swoje tezy na szerokiej bazie danych, przykładach historycznych oraz współczesnych studiach przypadku, co sprawia, że jego argumenty są zarówno przekonujące, jak i trudne do obalenia.

Podsumowując, „Elite Networks” to książka, która nie tylko dostarcza nowych narzędzi do zrozumienia problemu nierówności, ale także wskazuje konkretne kroki, jakie można podjąć, aby przeciwdziałać tej negatywnej tendencji. Jest to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się polityką, ekonomią i dążeniem do bardziej sprawiedliwego społeczeństwa.

ISO 37301 ISO 37001 antykorupcja

The Structure of Systemic Corruption

Książka „Struktura Systemowej Korupcji” oferuje kompleksową analizę procesu konsolidacji korupcji w samorządach lokalnych, dostarczając bogatych, wielowymiarowych badań, które są zarówno teoretycznie ugruntowane, jak i praktycznie istotne. Książka ma charakter badawczy. Badanie to jest szczególnie wartościowe z kilku powodów:

  1. Unikalne skupienie na samorządach lokalnych: W przeciwieństwie do wielu badań koncentrujących się na korupcji na poziomie krajowym, książka ta przygląda się samorządom lokalnym, które są najbliższą warstwą rządu dla obywateli. Samorządy lokalne stanowią skalę możliwą do zarządzania, co pozwala na holistyczne badanie systemów zarządzania w bardziej zamkniętym środowisku. Lokalne spojrzenie dostarcza cennych wglądów w to, jak korupcja konsoliduje się w instytucjach mających bezpośredni wpływ na codzienne życie obywateli.
  2. Ramowy model konsolidacji korupcji (CCF): Jednym z głównych wkładów książki jest wprowadzenie modelu Ramowego Konsolidacji Korupcji (CCF), który stanowi ugruntowany teoretyczny model identyfikujący i wyjaśniający, w jaki sposób korupcja staje się systemowa. Ten model nie tylko opisuje, ale także analizuje zjawisko, oferując cztery kluczowe wymiary – sieci, mechanizmy organizacyjne, nieprzejrzystość i słabe mechanizmy kontroli – które służą jako wskaźniki tego, czy system zarządzania popadł w stan zakorzenionej korupcji. Te wymiary dostarczają kompleksowego narzędzia do zrozumienia korupcji jako zjawiska wykraczającego poza pojedyncze incydenty.
  3. Podejście interdyscyplinarne i porównawcze: Książka zawiera studia przypadków z różnych krajów, takich jak Meksyk, Brazylia, Chile i Portoryko. Studia te nie ograniczają się do jednej metody analizy, ale wykorzystują podejścia interdyscyplinarne, łącząc wgląd z administracji publicznej, nauk politycznych, socjologii i ekonomii. Aspekt porównawczy pozwala lepiej zrozumieć, jak systemowa korupcja funkcjonuje w różnych kontekstach, co sprawia, że wnioski są aplikowalne w różnych systemach zarządzania na całym świecie.
  4. Nacisk na sieci: Ważnym aspektem badań jest skupienie się na sieciach korupcji. Autorzy argumentują, że systemowa korupcja rzadko jest wynikiem działań kilku złych aktorów, ale raczej wynika z dobrze skoordynowanych sieci osób, organizacji i instytucji współpracujących w celu wykorzystywania zasobów publicznych. Analiza tego, jak te sieci powstają, działają i utrzymują się, dostarcza głębszego wglądu w dynamikę społeczną, która podtrzymuje korupcję, oferując bogatsze zrozumienie problemu niż tradycyjne analizy skupione na indywidualnych aktach korupcji.
  5. Przejrzystość a nieprzejrzystość: Książka podejmuje odświeżające spojrzenie na rolę nieprzejrzystości w procesie korupcji. Podczas gdy przejrzystość często jest uważana za rozwiązanie, badanie to pokazuje, jak formalne środki przejrzystości mogą współistnieć z głęboką nieprzejrzystością, pozwalając korupcji kwitnąć poza zasięgiem publicznej uwagi. Rola instytucji nieformalnych, takich jak normy i niepisane zasady, w podtrzymywaniu i wzmacnianiu korupcji, jest również szczegółowo badana, dostarczając bardziej zniuansowanego spojrzenia na interakcje między formalnymi regułami a nieformalnymi praktykami.
  6. Relewantność polityczna i praktyczne implikacje: Książka wykracza poza dyskusje teoretyczne, oferując konkretne rekomendacje polityczne. Autorzy sugerują, że środki antykorupcyjne muszą być dostosowane do specyficznego rodzaju korupcji, z naciskiem na potrzebę silniejszych mechanizmów kontroli. Proponują oni bardziej wyrafinowane zrozumienie korupcji, argumentując, że tradycyjne modele pryncypał-agent są niewystarczające w kontekstach, gdzie korupcja jest systemowa, wzywając do reform, które adresują głębsze strukturalne i instytucjonalne korzenie problemu.
  7. Wkład w strategie antykorupcyjne: Poprzez identyfikację warunków, w jakich korupcja się konsoliduje, książka dostarcza planu projektowania skuteczniejszych strategii antykorupcyjnych. Autorzy sugerują, że walka z systemową korupcją wymaga wielopoziomowych interwencji, łączących formalne i nieformalne mechanizmy kontrolne, zwiększających autonomię i zdolność instytucji nadzorczych oraz eliminujących przyczyny nieprzejrzystości i mechanizmów integracji organizacyjnej, które umożliwiają rozwój korupcyjnych sieci.

Podsumowując, „The Structure of Systemic Corruption” jest warta przeczytania, ponieważ dostarcza nowatorskiego i dogłębnego spojrzenia na to, jak korupcja staje się zinstytucjonalizowana w samorządach lokalnych, ale także strukturach rządowych. Jej ugruntowany teoretycznie model, podejście interdyscyplinarne i polityczna relewantność czynią z niej istotny wkład w literaturę na temat zarządzania, administracji publicznej i badań nad korupcją. Książka nie tylko pogłębia nasze zrozumienie systemowej korupcji, ale także oferuje praktyczne narzędzia do jej zwalczania, co czyni ją lekturą obowiązkową dla naukowców, decydentów politycznych i praktyków, ale nie wiem czy w naszym kraju.

ISO 37001 Audyt ISO 37301

Podsumowanie

Norma ISO 37001, o której wspomniałem na początku nie zyskała uznania ani w SSP, ani też w prywatnym biznesie, chociaż w tym drugim segmencie – w projektach, które kwitowaliśmy powstawały jakieś jej produkty uznawane przez klientów zagranicznych jako wystarczające aby spełnić warunki formalne udziału w łańcuchu dostaw. Niestety druga z norm certyfikowalnych z komitetu TC/309 – ISO 37301:2021 Compliance management systems — Requirements with guidance for use, też nie znalazła uznania w naszym kraju. Tutaj zagadnienie zdominowali prawnicy, którzy zawsze po swojemu „ogarniają” temat nie trzymając się w/w standardu. Dlatego w naszych projektach certyfikacyjnych nie stała się normą odniesienia.

Łączę te normy z w/w książkami tylko dlatego, że patrzymy na zmiany w przygotowywanej rewizji normy ISO/PRF 37001 Anti-bribery management systems — Requirements with guidance for use, która jest już w fazie FDIS, podobnie jak ISO/FDIS 37003 Fraud Control Management Systems — Guidance for organizations managing the risk of fraud, a także w relacji do  ISO/DIS 37009 Conflict of interest in organizations — Guidelines, i widzimy, że niewiele się zmieni, a raczej nie zmieni się to w tym kierunku jak widzieli by to badacze tego tematu. Dlatego lepiej dla organizacji będzie wdrożenie ISO 37301 i pokrycie nią zagadnienia korupcji i nadużyć, a potem także konfliktu interesu odpowiednio poprzez ISO 37001 oraz ISO 37009. Dopiero wtedy zaopiekujemy się systemowo tymi zagadnieniami. Jedynie to co przemawia za wdrożeniem ISO 37001 i certyfikacja w formie akredytowanej to fakt, że norma ta jest bardziej rozpoznawalna niż ISO 37301, i w niektórych krajach – np. skandynawskich, w łańcuchu dostaw stanowi warunek formalny nawiązania współpracy. 

  1. Zapraszamy do współpracy
    Zespół Centre of Excellence & QSCert

Bibliografia:

  1. ISO 37001:2016 – Anti-bribery management systems — Requirements with guidance for use, https://www.iso.org/standard/65034.html
  2. ISO 37301:2021 – Compliance management systems — Requirements with guidance for use, https://www.iso.org/standard/75080.html
  3. Elite Networks:  The Political Economy of Inequality, by Vuk Vuković, Oxford University Press (May 3, 2024), ISBN-10 ‏ : ‎ 0197774237,
    https://www.amazon.com/Elite-Networks-Political-Economy-Inequality/dp/0197774237
  4. The Structure of Systemic Corruption: How Corruption Consolidates in Local Governments (Contributions to Public Administration and Public Policy) 2024th Edition, by Oliver Meza (Editor), Elizabeth Pérez-Chiqués (Editor), Springer; 2024th edition (September 3, 2024), ISBN-10 ‏ : ‎ 3031641167, link

Scroll to Top